Chủ nghĩa thực dụng kéo lệch cán cân dân số
Hai vợ chồng anh Nguyễn Xuân Tùng và chị Trần Thu Hằng đều có công việc thu nhập ổn định. Chị làm ở một ngân hàng nhỏ, anh là họa sĩ thiết kế cho một công ty truyền thông, tổng thu nhập lương cả hai vợ chồng gần 30 triệu/tháng. Hai vợ chồng đã có một đứa con gái, rất muốn đẻ thêm nhưng không dám đẻ vì theo chị Hằng “chi phí cho một đứa con đã hết 1/3 thu nhập của hai vợ chồng, thêm một đứa nữa, sống kham khổ chắc không chịu nổi”. Hai vợ chồng đang mua nhà trả góp 7 triệu/tháng và cũng muốn thi thoảng đi du lịch thăm thú nên nếu sinh thêm con thì mức lương của cả hai sẽ khó đáp ứng nổi.
“Nếu muốn sinh thêm con, chúng tôi phải sống tiết kiệm hơn nên quyết định chỉ sinh một đứa. Tôi thì không muốn con mình khổ hay hai vợ chồng cả đời nai lưng kiếm tiền nuôi con chẳng có thời gian sống cho mình” – người chồng cho biết.
Nói về chuyện ngại sinh thêm con này, Tiến sĩ Vũ Gia Hiền – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng Văn hóa Du lịch lại cho rằng, nguyên nhân chính là do ảnh hưởng của “chủ nghĩa thực dụng”. Theo ông, những vợ chồng trẻ ở chúng tôi ngại sinh con vì sợ mình khổ và con khổ, muốn dành thời gian để phát triển sự nghiệp, du lịch, phát triển bản thân.
Chủ nghĩa thực dụng ảnh hưởng đến sinh đẻ là hiện tượng đã xuất hiện từ lâu ở châu Âu, và cũng đã lan sang Hàn Quốc, Nhật Bản cách đây cả chục năm, khiến tỷ lệ sinh ở Nhật Bản, Hàn Quốc những năm đó chỉ là 1,25 bé/mẹ. Mặc dù Chính phủ các nước này đã có nhiều biện pháp khuyến khích người dân sinh đẻ nhưng từ đó đến nay, con số này cũng chưa quá 1,35. Còn TP. Hồ Chí Minh hiện nay là một trong những địa phương có tổng tỷ suất sinh (số con trung bình của 1 phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ – TFR) thấp nhất cả nước (1,48 con/phụ nữ) và có khả năng còn tiếp tục giảm sâu.
Khủng hoảng mang tên “già hóa”
Mức sinh có tỷ lệ giảm sâu đang dần trở thành hiện tượng phổ biến ở các tỉnh thành phố Việt Nam. Thống kê cho thấy, trong số 63 tỉnh/ thành thì có tới 18 tỉnh có mức sinh thấp (dưới 2 con), 9 tỉnh có mức sinh rất cao… Vùng Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long có mức sinh thấp hơn nhiều so với mức sinh thay thế (1,5 – 1,6 con), một số địa phương cũng đang trong tình trạng mức sinh thấp như TP Hồ Chí Minh là Cần Thơ, Cà Mau, Bà Rịa – Vũng Tàu…
Mức sinh thấp tại các tỉnh này được cảnh báo là tương đương với Hàn Quốc, Singapore, những nước đã và đang phải triển khai đồng loạt rất nhiều chính sách để khuyến khích phụ nữ sinh con, do thiếu nguồn nhân lực và tốc độ già hóa dân số diễn ra nhanh chóng.
Đối mặt với “già hóa dân số” không chỉ còn là câu chuyện xa xôi với Việt Nam nữa khi mức sinh tụt giảm như vậy. Theo Tổng cục Dân số, năm 2011, Việt Nam đã bắt đầu bước vào giai đoạn già hóa dân số, khi có trên 10% dân số từ 60 tuổi trở lên và đến năm 2032 con số này tăng lên 20%.
Bên cạnh việc đối mặt với nguy cơ già hóa dân số trong khoảng thời gian ngắn, thì tình trạng mất cân bằng giới tính của trẻ sơ sinh ngày càng tăng và đang ở mức báo động. Số liệu cho thấy năm 2009 tỷ lệ này là 110,9 bé trai/100 bé gái thì sang năm 2014 con số này đã tăng lên 112,2 bé trai, riêng khu vực đồng bằng sông Hồng con số này lên đến 118 bé trai/100 bé gái. Đến năm 2015 cả nước đã có 53/63 tỉnh, thành có tỷ lệ mất cân bằng giới tính khi sinh.
Theo ông Mai Xuân Phương – Phó Vụ trưởng Vụ Truyền thông – Giáo dục, Tổng cục Dân số thì tốc độ già hóa dân số ở nước ta đang diễn ra rất nhanh, nếu như các nước trên thế giới phải mất hàng thập kỷ thì ở nước ta chỉ diễn ra trong vòng chưa đến 20 năm. Do đó nếu không có chiến lược hợp lý trong công tác kế hoạch hóa gia đình, nước ta sẽ đối mặt với nhiều thách thức. “Cần phải có định hướng chính sách dân số mới để duy trì mức sinh thay thế, nếu như trước đây khẩu hiệu là “Mỗi cặp vợ chồng chỉ có 1 đến 2 con” thì hiện nay phải thay thế bằng khẩu hiệu “Mỗi cặp vợ chồng nên sinh đủ 2 con” nhằm kéo dài thời gian cơ cấu “dân số vàng” – ông Phương nhấn mạnh.
Để hóa giải vấn đề này, ông Lê Cảnh Nhạc – Phó Tổng Cục trưởng Tổng cục Dân số cho rằng, công tác dân số – kế hoạch hóa gia đình cho rằng trước nay chúng ta chỉ tập trung chủ yếu vào việc tuyên truyền, vận động, nâng cao nhận thức chuyển đổi hành vi dân số như giảm mức sinh, cung cấp các dịch vụ kế hoạch hóa gia đình… tuy nhiên hiện nay chúng ta đang phải đối mặt với những thách thức khác như sự chênh lệch mức sinh giữa các vùng miền khá cao. Nếu cứ tiếp tục tình trạng này thì chất lượng dân số ở nước ta sẽ đi xuống. Do đó cần có biện pháp hợp lý để những nơi mức sinh thấp phải sinh đủ để đáp ứng nhu cầu nhân lực, những vùng như Trung du miền núi phía Bắc, Tây Nguyên cần giảm mức sinh xuống để nâng cao chất lượng dân số.